BADEM YETİŞTRİCİLİĞİ
 

  Badem, botanik açıdan kiraz, erik, ve ÅŸeftali ile aynı familyada yer almaktadır. Badem ,kayısı, ÅŸeftali gibi bazı meyve türleri binlerce yıl önce Türkiye’ye getirilmiÅŸtir. Badem, yıllarca sadece tohumdan üretilmesi sebebiyle birçok çeÅŸitliliÄŸe sahiptir. Bunun yanı sıra diÄŸer ülkelerden yurdumuza Texas, Nonpareil gibi badem çeÅŸitleri getirilmiÅŸ ve üretimi yapılmıştır. Badem yetiÅŸtiriciliÄŸi ülkemizde Ege Bölgesi’ nde yoÄŸunlaÅŸmış, bunu Akdeniz, Ä°ç Anadolu ve Marmara bölgesi izlemiÅŸtir. Özellikle Ege ve Akdeniz Bölgeleri’ nde badem üretiminin üçte ikisi gerçekleÅŸmektedir. Badem yetiÅŸtiriciliÄŸi açısından en önemli bölge, Ege Bölgesi’ nde bulunan Datça Yarımadası’ dır.

                               

                           Ä°KLÄ°M VE TOPRAK Ä°STEKLERÄ°
Badem için yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı olan Akdeniz iklimi idealdir. Bununla beraber badem aÄŸacı odun kısmının, kış soÄŸuklarına dayanıklı olması nedeniyle, kış soÄŸuklarının fazlaca olduÄŸu yerlerde de yetiÅŸebilmektedir. Badem aÄŸacının odun kısmı -20 °C ile -30 °C ye kadar soÄŸuÄŸa dayanıklıdır.
Bademin kış dinlenme ihtiyacı, diÄŸer meyve aÄŸaçlarına göre daha kısadır. 90-400 saatlik soÄŸuklanma ihtiyacı yeterli olmaktadır.
Badem yetiÅŸtiriciliÄŸi için, ilkbahar baÅŸlangıcındaki hava ÅŸartları büyük önem taşır. Ä°lkbaharda gerçekleÅŸebilecek don olaylarında, en kritik dönem çiçeklenme ve çaÄŸla oluÅŸumu dönemleridir. Çiçeklenme zamanında -4 ile -5 °C ye, yeni oluÅŸmaya baÅŸlayan çaÄŸla döneminde -1 ile -2 °C ye kadar dayanabilmektedir. Dona dayanıklılığı açısından çeÅŸitler arasında farlılıklar olduÄŸu da bilinmektedir.
Badem, meyve türleri içerisinde kurak iklime en çok dayanan türlerin başında gelir. Badem, kazık kök sistemine sahip bir meyve türü olduÄŸu için kurak iklim koÅŸullarına uyum saÄŸlayan bir özelliÄŸe sahiptir. Yağış 300 mm’ nin altına düÅŸerse yeterli ürün alınamaz. Yağışlar ekim-mayıs ayları arasında düÅŸüyor ise kuraklığa dayanıklı çeÅŸitlerin seçilmesi gerekir.
Çiçeklenme zamanında oluÅŸan aşırı yağış ve sis olayları badem için zararlıdır. Bu tür olaylar, öncelikle arıları etkilemesi ve onların uçuÅŸlarını engellemesi nedeniyle döllenme problemine yol açacak ayrıca mantari hastalıkların belirmesine yol açacaktır. Dolayısıyla ürün miktarı etkilenecektir.
Badem, toprak istekleri bakımından seçiciliÄŸi fazla olmayan bir meyve türüdür. Hafif derin, süzek ve alüvyal topraklarda iyi ürün verir. Bu gibi topraklarda kökler 3-5 metre derine gider. Kumlu , killi, çakıllı topraklardan da hoÅŸlanan badem, ağır ve özellikle su tutan yani taban suyu seviyesi yüksek olan toprakları hiç sevmez.

                                  

                                      AÄžAÇ ÖZELLÄ°KLERÄ°
Badem aÄŸaçları 6-8 metre boylanır. Bazı durumlarda 12 metreye kadar uzanan aÄŸaçlarda bulunmaktadır. Yıllık dallar üzerindeki tüm tomurcuklar aynı mevsimde büyür ve ikinci dalların meydana gelmesi halinde aÄŸaç yayvanlaşır. (ör: Nonpareil). Yıllık sürgünler üzerindeki tomurcukların sürmemesi halinde ise aÄŸaç dik olarak büyür. (ör: Texas ). Badem aÄŸaçlarının ortalama ömrü 50 yıldır. 100 yaşında badem aÄŸaçlarına da rastlanmıştır.

                                              KÖK
Badem kazık köklü bir bitkidir. Saçak kökleri az olduÄŸundan fidanların yer deÄŸiÅŸtirme iÅŸleminde kayıplar görülebilmektedir. Badem uyanma faaliyetine en erken geçen meyve türü olması nedeniyle, dikiminin de paralel olarak erken yapılması gerekmektedir. Geç kalınırsa yine kayıplar artar. Aralık – Ocak ayı içinde, açık köklü dikilerek, badem bahçesi kurulan yerlerde, tutma oranının %100 e yakın olduÄŸu gözlenmiÅŸtir.

                                             ANAÇ
Aşılı ve çeÅŸit özelliÄŸi kazanmış bademlerin anaçları yine bademdir. Buna badem çöÄŸürü denilmektedir. Badem çöÄŸürü, kireçli, kurak ve çakıllı topraklarda badem yetiÅŸtiriciliÄŸi için ideal bir anaçtır. Bu anaç üzerine aşılanan aÄŸaçlar çok kuvvetli büyür ve bol meyve verir. Ömürleri de diÄŸer anaçlardan uzun olur. Ayrıca ömrü çok kısa olan ÅŸeftali anacı, bazı badem türleriyle uyuÅŸmazlık gösteren erik anacı ve klon anaçları da bulunmaktadır. Klon anacı, ÅŸeftaliX badem melezi olan, GF 677 anacıdır. Bu anacın, badem aÄŸacını biraz da olsa bodurlaÅŸtırdığı bilinse de, ömrünün kısa oluÅŸu (15 yıl) dezavantajıdır.

                                       BAHÇE TESÄ°SÄ°
Öncelikle toprak derin olarak sürülür. Badem çabuk geliÅŸen bir bitki olduÄŸundan sık dikimden kaçınılmalıdır. Ayrıca kullanılacak anaç da bu mesafenin ayarlanmasında etkili olmaktadır. Bahçeler de kare dikim tercih edilmelidir. Meyilli arazide ise çapraz dikim yapılabilir. Fidanlar dikimi takip eden yaz aylarında birkaç kez sulanmalıdır.
Kışları soÄŸuk geçmeyen bölgelerde fidan dikimi ocak ayında yapılır. SoÄŸuk bölgelerde ise mart ayına doÄŸru dikim yapılmaktadır. Fidanların bulunduÄŸu bölgeye uyku devresinde götürülmesi gerekmektedir. Batı bölgelerimizde yetiÅŸen fidanların mart ayında uyanma faaliyetine geçmesi nedeniyle doÄŸu bölgelerimizde dikimi yapılacak ise o bölgeye erken götürmekte fayda vardır.
FÄ°DANLARIN DÄ°KÄ°ME KADAR KORUNMASI VE TAÅžINMASI
Fidan sökümünden sonra dikkat edilecek en önemli konu, fidanların özellikle köklerinin kurumasını önlemektir. Badem fidanlarında buna çok büyük önem vermek gerekir. Çünkü badem yer deÄŸiÅŸtirmeye çok hassas bir türdür. Fidanın yerinde oluÅŸturduÄŸu kazık kökle beraber, esasen az olan saçak köklerin bir kısmı da, söküm sırasında toprakta kalır veya zedelenir. Sökümden sonra fidanların korunması ve taşınması sırasında, köklerin daima nemli tutulması ve soÄŸuktan zarar görmelerinin engellenmesi gerekmektedir. Açıkta, rüzgara karşı bırakılacak fidanlar su kaybederek kururlar. Bu nedenle dikildikleri yerlerde ne kadar özen gösterilirse gösterilsin fidanların tutumu gerçekleÅŸmez. Keza -3°C sıcaklık köklere zarar verebilmektedir.


                                            DÄ°KÄ°M
Meyve fidanlarının dikilmesinde en önemli safhalardan biri de çukurların açılmasıdır. Ä°ÅŸaretlenen yerlere dikilecek fidanların, kök yapısına ve toprağın iÅŸlenme durumuna göre 60-80 cm geniÅŸlik ve derinlikte çukurlar açılır. Ä°yi iÅŸlenmemiÅŸ ve ağır topraklarda çukurlar dikimden bir iki ay önceden açılmalıdır. Toprak iyi iÅŸlenmiÅŸ ise çukurlar hemen dikimden önce de açılabilir. Çukur açılırken üstten çıkan iÅŸlenmiÅŸ toprak çukurun bir yanına, iÅŸlenmemiÅŸ toprak çukurun diÄŸer yanına konur. Dikim sırasında üstten çıkan topraÄŸa, bir miktar yanmış çiftlik gübresi karıştırılarak, çukurun alt kısmına konur. Alttan çıkan toprak ise üst kısma konur. Böylece fidan köklerinin daha iyi geliÅŸebileceÄŸi, besin maddelerince zengin, fiziksel yapısı uygun bir ortam yaratılmış ve fidanın toprakla teması tam olarak saÄŸlanmış olur.
Dikimden önce mutlaka dikim budaması yapılması gerekmektedir. Söküm sırasında kökte meydana gelen kırılmaların, yaralanmaların ve zedelenmelerin olduÄŸu yerler kökün saÄŸlam olan yerlerinden iyi bir budama makasıyla ve mümkün olduÄŸu kadar az yara bırakacak ÅŸekilde kesilip atılmalıdır.
Kök budamasına paralel taç budaması yapılmalıdır. Taç budamasını, aÄŸacın ilerde alacağı ÅŸekli göz önüne alarak yapmak gerekir. Genel olarak bazı dallar dipten çıkarılır, bazıları da ana dal olabilecek sürgünler ÅŸeklinde bırakılır. Fidanların, ortalama, aşı yeri üstünden 80 cm tepede bir göz üzerinden kesilir. Yan dallardan da 10 cm dışa bakan bir göz üzerinden kesilir. Dikim budaması yapılan fidanlar hemen yerlerine dikilmelidir.
Fidanların dikiminde döllenme biyolojisi de göz önünde bulundurulmalıdır. ÇeÅŸit seçimi yönünden, çiçeklenme dönemleri tam çakışan çeÅŸitler tercih edilmelidir.Döllenme çiçeklenmeyi etkileyeceÄŸinden, ekonomik açıdan da önem arz etmektedir. Örnek vermek gerekirse; ana ürünümüz Nonpareil olursa, dölleyici çeÅŸidiyle çiçeklenme zamanı tam çakışmıyorsa, ondan erken çiçeklenen Ne Pus Ultra ve ondan geç çiçeklenen Texas çeÅŸidi ile bahçe tesis etmekte fayda vardır.

                                                BUDAMA
Gövde üzerinde ana dalların budaması, sayıları ve düzenlenmesi yeni kurulan badem bahçelerinde dikimden sonra dikkat edilecek önemli hususlardandır. AÄŸaçlara ilk yıldan itibaren istenen taç ÅŸeklinin verilmesi gerekir. Bu nedenle genç aÄŸaçların budanmasına özen gösterilmesi gerekmektedir. Verim çağındaki aÄŸaçlarda aynı ÅŸekilde dikkatle izlenmeli ve her yıl gereken budama yapılmalıdır.